Anadolu’nun bilinen en eski şirketi, yaklaşık 4.000 yıl önce 15 kilogram altın sermaye ile Kayseri’deki Kültepe Kaniş/Karum Höyüğü’nde kuruldu.
Kültepe’de bulunan çivi yazılı tabletler.
Kayseri’deki Kültepe Kaniş/Karum Höyüğü’nde bulunan tabletler, dönemin ticari hayatına dair ilginç bilgiler veriyor. Bu tabletlerden biri de, Anadolu’dan bildiğimiz ilk şirketin Kayseri’de kurulduğunu gösteriyor. Yaklaşık 76 yıldır çalışmaların yürütüldüğü Kültepe-Kaniş-Karum Ören Yerindeki kazılar, Prof. Dr. Fikri Kulakoğlu kazı başkanlığında devam ediyor. Kültepe, biri yerlilerin oturduğu höyükten, öteki aşağı şehir veya Assurlu tüccarların yerleştiği Karum alanından oluşuyor. Çapı 500 metre, ova seviyesinden yüksekliği ise 20 metreyi bulan höyüğü dört yanından aşağı şehir, yani Karum çevreliyor. Anadolu’nun ilk yazılı belgeleri olan Kültepe tabletleri, Assurlu tüccarlar tarafından eski Assur çivi yazısı ile yazılmıştı. Kültepe, Anadolu’daki ilk yazılı tabletleri barındırması ve dünyanın ilk organize ticaret merkezi olmasıyla büyük önem taşıyor. Assur çivi yazısı ile yazılan tabletlerde, dönemin siyasi ve hukuki ilişkilerini gösteren mektuplar, senetler, mühürler ve anlaşma metinleri var. Söz konusu tabletler 2015 yılında Unesco Dünya Belleği listesine alındı.
Yaklaşık 20.000 tablet bulundu ve okundu
Bugüne kadar Kültepe’de MÖ 2.000 yıllarına tarihlenen evlerde, 20.000’den fazla çivi yazılı tablet bulundu. Kazı başkanı Prof. Dr. Fikri Kulakoğlu, bu tabletlerin büyük bir kısmının okunduğunu, en azından içerikleri hakkında bilgi sahibi olduklarını söylüyor. Kulakoğlu, “Kültepe’de tabletlerin bu kadar çok bulunmasının sebebi aslında ticaret. Yani para ile ilgili yapılan her işlem kayıt altına alınmış. Assur’dan çıkan kervanın yolda harcadığından başlayarak buraya gelişi, buradan başka şehirlere gidişi sırasında harcanan her şey yazılı olarak günümüze kadar ulaşmış. Ayrıca burada olan insanların birbirleriyle olan alacak verecek ilişkisi de kayıt altına alınmış ve şahitler huzurunda bunlar tutulmuş. Burası çok hareketli bir şehir, günümüzden 4.000 yıl öncesinde Metropolitan bir şehir. Yaklaşık 30.000 ila 50.000 insanın yaşadığı bir yerdi burası.” diyor. “Buradaki belgelerin yüzde 99’u parayla ilgili. Tabii ki parayla ilgili konuların içeriğindeki bazı durumlarda sosyal hayatı da öğreniyoruz. Evlilik kontratlarından, boşanmadan, mirastan, noterlik belgelerine kadar her şey var.”
Anadolu’nun bilinen ilk şirketi
Kültepe’de bulunan tabletlerden bir kısmı Kayseri Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor. Bunlardan biri de, bir şirketin kuruluşundan bahsediyor. Söz konusu tablet, yaklaşık olarak 15 kilogram altın sermaye ile kurulmuş bir şirketten bahsediyor. Kulakoğlu’nun belirttiğine göre tabletteki bilgilerden yola çıkarak, 12 kişi bir araya geldiğini, herkesin farklı oranlarda altın vererek şirketin ortağı haline geldiğini anlıyoruz. Bu şirketin sermayesini Amur İştar isimli tüccar 12 sene boyunca işletecekti. Kârın 3’te 1’i alıkonulacak, 3’te 1’i paylaşılacak şeklinde yürüyecek prosedür tayin edilmişti. Burada günü dolmadan şirket sermayesine koyduğu payı geri almak istediğiniz zaman bir kilogram altın yerine size yaklaşık dört kilogram gümüş verilecekti. Prof. Dr. Kulakoğlu, “Aslında sermayeni günü gelmeden çekersen zarar etmiş oluyorsun. Yani 12 yıl gibi uzun bir süre sermayenin yerinde kalması garanti altına alınıyor. Bütün bu tabletteki konunun tamamı en sonunda ’şahitler huzurunda’ şeklinde mühür basılarak imzalanıyor. Burada çıkan tabletler MÖ 1950’li yıllardan sonraki dönemlere tarihlenen tabletler. Anadolu’da yazının ilk başladığı dönem. Doğal olarak da Anadolu’daki ilk şirketin beyan edilmesi, bir anlamda şirket senedi. Anadolu’da ilk defa burada karşımıza çıkıyor” diyor.